ضعف های طرح اتاق بازی در مدارس چه بود؟ برای بهتر شدن آن چه باید کرد؟
اعظم محمدزاده، دکتری برنامه ریزی درسی
طرح بازی و یادگیری یا همان اتاق اسباب بازی در بهمن سال 97، با تجهیز 1000 مدرسه پیش دبستانی و ابتدایی در 10 استان افتتاح شد و قرار بود در صورت موفقیت این طرح در تمام مدارس ابتدایی سطح کشور اجرایی شود. در این شماره در بخش “بازی پرس” یک سوال مهم در عرصه بازی در مدرسه مطرح کرده ایم و برای پاسخ به آن به سراغ خانم محمدزاده رفته ایم تا پاسخ این سوال را از زبان ایشان بشنویم.
غلبه ساحت علمی به ساحت تربیتی و اجتماعی
بخشنامه ای که برای این طرح به مدارس ابلاغ شد، بر اساس سند تحول بنیادین بود و اینکه دوران ابتدایی باید با نشاط همراه باشد و ساحت های مختلف تربیتی باید مورد توجه قرار بگیرد. ساحت تربیت زیستی-بدنی، ساحت تربیت اجتماعی، علم و فناوری، دینی و سیاسی و اجتماعی اما آموزش هایی که به معلم ها توسط اساتید داده می شد بیشتر با محوریت درمان اختلالات یادگیری و آموزش ریاضی و فارسی بود و به ساحت های تربیتی و اجتماعی طرح چندان اشاره ای نمی شد.
مسئله تحول در روش تدریس بود یا خرید اسباب بازی؟
آنچه که این بخشنامه از مدرسه توقع داشت، تدریس مبتنی بر بازی بود که به آن Game based learning – یادگیری مبتنی بر بازی- می گویند اما اتفاقی که در واقعیت در سطح مدارس افتاد تحول در روش تدریس نبود صرفا تجهیز مدارس به اتاق اسباب بازی بود که طبق بازخوردی که از والدین بعضی از دانش آموزان در 2 مدرسه داشتم شنیدم که تقریبا اتاق بازی مدرسه، بسته است و معلمان همان روش قبل را دنبال می کنند و صرفا گاهی به عنوان تشویقی یا اجرای برنامه خاص از اتاق بازی استفاده می کنند. البته بنده به معلم و مدیر مدرسه حق می دهم چرا که آنها هم سردرگم بودند که با این همه فصل بندی و عناصر محتوایی که در نظر گرفته اند چطور می توانند از بازی برای یادگیری استفاده کنند؟ سایر عناصر درسی چه تغییری خواهند کرد؟ مثلا: عنصر ارزشیابی تدریس چه تغییری میکند؟ عنصر مکان و زمان و … این سازگاری بین عناصر درسی برای معلمان توضیح داده نشد و توجیه نشدند و در نهایت تبدیل شد به اتاق لوکسی در مدارس، مخصوصا مدارس غیر انتفاعی که خیلی برایش هزینه کردند. مثلا: کف پوش و دکور و … اینجا بود که پای تبلیغات و کسب و کار اسباب بازی های آموزشی و دکوراسیون اتاق بازی به این طرح باز شد و شرکت های تجاری زیادی به این سمت آمدند. البته بنده مخالف زیبایی و جذاب سازی نیستم اما وقتی پای پیمانکار در این زمینه باز می شود ناخوداگاه رویکرد تربیتی و آموزشی را از منِ مدیر می گیرد و به این فکر نمی کنم که مثلا با کمک خود بچه ها هم با وسایل ساده هم می توانم اتاق را تجهیز کنم یا اینکه مفهوم کسر و اعداد مخلوط را از ظرفیت بازی های بومی و محلی هم که حتی مقام معظم رهبری هم روی آن تاکید دارند و نیازی به بودجه و وسیله هم ندارد می شود آموزش داد.
پیش به سوی بازی وار سازی با روش های جذاب و کم هزینه
بنده با تجربه مختصری که در زمینه بازی و یادگیری دارم ، فکر می کنم برای بچه های کلاس اول و دوم روش بازی و یادگیری مستقیم شاید جواب بدهد اما از پایه سوم به بالا، باید از روش بازی وارسازی یا گیمیفیکیشن استفاده کرد. ما بازی وارسازی گروهی را در چند مدرسه برای پایه سوم تا ششم اجرا کردیم که برای بچه ها جذاب بود، ما سوالاتی را به یک گروه از بچه ها می دادیم و حل می کردند و اگر جواب ها درست بود ژتون بازی دریافت می کردند و می توانستند با هم وارد قسمت بازی های فکری شده و بازی کنند. در این بازی یادگیری از طریق همسالان به خوبی اتفاق می افتاد. بچه ها، سعی می کردند قبل از اینکه به باجه حل معما بروند به همگروهی خودشان، مسئله را خوب یاد بدهند چون قرار بود از آنها سوال پرسیده شود و چون بعدش بازی وجود داشت خیلی برای آنها هیجان داشت و مشتاق بودند که سوالات را حتی سوالات سخت ریاضی و فارسی را با همفکری هم حل کنند. ضمن اینکه این تجربه ها اصلا در اتاق بازی نبود. بعضی از بازی ها را روی میز کلاس انجام می دادیم و برخی دیگر را توی حیاط مدرسه یا سالن اجتماعات و… بازی از کلاس درس جدا نبود.
بازی و سند تحول بنیادین
در حوره محتوا باید بیشتر به ابعاد سند تحول پرداخت. اگر شفاف کنیم که منظور از تربیت اجتماعی چیست، زمانی که حتی می خواهیم ضرب را از طریق بازی یاد بدهیم کار گروهی و همدلی را مد نظر قرار می دهیم. یا باید کار کنیم که در بازی های رقابتی بحث برنده – بازنده را چطور عمل کنیم که از آسیب های آن جلوگیری کنیم. احساس شکست برای بچه کلاس اولی چیست؟ و برای کلاس پنجمی چه معنایی دارد؟ مثلا ما در بازی پرتاب توپ در سبد، می گفتیم کسی که زودتر توپ را در سبد انداخت، این امتیاز را دارد که میتواند به همکلاسی اش هم کمک کند بعد بچه احساس می کرد کار خودش را با موفقیت انجام داده و حالا می تواند در پرتاب توپ به دوستش هم کمک کند. اینها جای کار جدی دارد و شاید به دلیل سختی کار، آموزش و پرورش وارد این موضوع نشده است.
با بخشنامه مسئله حل نمی شود
باید معلمین را به اصطلاح تغییر نرم داد و این طرح، طوری برنامه ریزی شود که از خود معلمان به صورت خودجوش و از پایین به بالا شروع شود و نه بصورت بخشنامه به مدارس و از بالا به پایین چون آسیب جدی که دارد این است که معلم با آن همراه نمی شود و واقعا باید به معلم حق داد چون از او انتظارات آموزشی زیادی هست.